Crkva Rize Bogorodice kod Bijele

CRKVA RIZE BOGORODICE KOD BIJELE Rijetko arhitektonski kompleksna crkvaIznad primorskog dijela omanjeg bokeškog mjesta Bijela, u zaseoku Vala, nedaleko od Herceg-Novog, nalazi se crkva posvećena Rizi Bogorodice. Ova rijetko arhitektonski kompleksna crkva se sastoji od dvije građevine: starije, za koju se pretpostavlja da je nastala na prelazu XII u XIII vijek, i novije, sagrađene iznad ostataka starijeg zdanja godine 1824., sa zvonikom iz 1836.Starijoj crkvi pripada apsida u nešto nižem nivou čija osnova pokazuje blago nepravilan poluelipsasti oblik. Zidovi su izgrađeni od lomljenog kamena, a spolja oživljeni lezenama koje se vezuju za potkrovlje. Episkopsko sjedište i tri niše u unutrašnjosti ukazuju na pretpostavku da je crkva u određenom periodu mogla biti katedralna. Odlike arhitekture starije crkve, dakle, pokazuje specifičnosti karakteristične za period romanike. Najbliža analogija sa ovim primjerom su bočne kapele uz Radoslavljevu pripratu Bogorodičine crkve u Studenici iz tridesetih godina XIII vijeka. Arheološka istraživanja su pokazala da je cjelokupna površina starije građevine bila tek nešto viša od površine apside. Kasnije je, tokom XVI ili XVII vijeka, uz nju dozidana nešto šira priprata. Pravilnost datiranja starije crkve u XII ľ XIII vijek potvrđuje i očuvani živopis čiji se ostaci nalaze u njenom apsidalnom dijelu. U donjoj zoni se može prepoznati scena “Poklonjenje žrtvi”, dok je iznad nje, u polukaloti prikazana Bogorodica tipa “Oranta”, raširenih ruku sa likom Hrista na prsima. Kako je u ikonografiji XII vijeka uobičajeno, Bogorodici, s obiju strana, prilaze po dva priklonjena arhanđela. Najbliže ikonografske paralele u odnosu na ovo slikarstvo postoje u apsidama Kurbinova na Prespanskom jezeru, Sv. Nikole u Prilepu i Sv. Vrača u Kosturu. Takođe, obrisi jako nabranih draperija prebačenih preko ruku arhanđela, javljaju se u sličnom, karakterističnom obliku i u ostalim brojnim spomenicima sakralnog slikarstva u Makedoniji. Primjeri sa sličnim islikavanjem draperije koja prekriva dio ruku arhanđela nijesu rijetki i kada je riječ o udaljenijim oblastima u periodu XII vijeka (na pr. ruske ikone i freske, sicilijanski mozaici i dr.). Stil majstora fresko slikarstva starije crkve Riza Bogorodice takođe ukazuje na XII ľ XIII vijek i postupak koji se oslanja na modelaciju likova koja sadrži podslikavanje određenih djelova ciglastocrvenom bojom, dok se u sijenci nalazi blago primjetna svijetlozelena nijansa. Isticanje osvijetljenih mijesta riješeno je blago islikanim prelazima u oker tonovima. Bliže analogije, kada je riječ o stilu, pronalazimo u ponekom liku iz likovnog ansambla u Nerezima, a, takođe, i u predstavi “Poklonjenje agnecu” u pomenutoj crkvi Sv. Nikole u Prilepu, što ukazuje na majstora čije se stilske osobenosti mogu povezati sa tradicijom dvorskih i gradskih radionica epohe Komnena. Međutim, slikarstvo u crkvi Riza Bogorodice vidno teži ka manje deskriptivnoj i sažetijoj modelaciji što upućuje na sigurniji zaključak da je riječ o slikarstvu koje se preciznije može datovati u početak XIII vijeka.Pokušaj rasvjetljavanja nastanka crkve Riza Bogorodice neminovno se vezuje za identifikaciju ličnosti episkopa Danila “hrišćanina”, čiji je dopojasni portret naslikan u dnu apside, u niši iznad episkopskog sjedišta. Bliže analogije sa mjestom na kome je izveden ovaj portret mogu se vezati jedino sa biskupskim portretom iznad episkopskog sjedišta u crkvi u Torčelu, pokraj Venecije, izvedenom u tehnici mozaika (XII v.). Već na prvi pogled je jasno vidljivo da je portret episkopa Danila izveden drugačijim likovnim postupkom u odnosu na likove svetitelja koji se nalaze u njegovoj neposrednoj blizini. Naime, lice je modelisano samo okerom, bez zelenkastih sijenki. Dugo vremena se ličnost episkopa Danila neuspjelo pokušavala identifikovati sa srpskim piscem i arhiepiskopom Danilom sa početka XIV vijeka. Međutim, sigurnijim se čine kasnije izvedene pretpostavke da je u pitanju jedan od bosanskih ili hercegovačkih episkopa koje je proizveo dubrovački nadbiskup krajem XII i početkom XIII vijeka.Nova crkva, mnogo većih dimenzija, uklopila je u svoj korpus ostatke starije crkve. Jednobrodne je osnove sa istaknutim pilastrima koji je dijele na traveje. Iznad središnjeg dijela građevine uzdiže se kupola oslonjena na oktogonalni tambur koji se spolja oslanja na kubično postolje. Ispred portala, uz zapadnu fasadu, podignut je 1836. godine monumentalni zvonik, raščlanjen dvojnim otvorima i otvorenim prizemljem. Kompletna građevina, a naročito prostorna koncepcija zvonika, aritektonski podsjeća na veću crkvu Uspenja Bogorodice, obližnjeg manastira Savina kod Herceg-Novog. Enterijer crkve krasi velelepna, drvorezbarski ukrašena, ikonostasna pregrada koju je, u drugoj polovini XIX vijeka, oslikao grčki ikonopisac Nikola Aspioti. Ikone su rađene u, tada popularnom, italo-kritskom maniru uz primjetan upliv zapadnjačkih stilskih shvatanja, a prema očuvanom zapisu na ikonostasu, slikaru je za ovaj rad isplaćena suma od hiljadu talira. U crkvi se danas čuvaju i neki od pokretnih predmeta od naročite istorijsko-umjetničke vrijednosti. To je zbirka ikona iz XVII i XIX v. i zbirka starih štampanih knjiga, među kojima i primjerak Cetinjskog oktoiha prvoglasnika iz štamparije Crnojevića.

Crkva Svetog Srdja i Vakha

Crkva u Podima kod Herceg Novog, Crna Gora

Gradjena je u obliku slobodnog krsta, s lateralnim kracima koji dostizu visinu uzduznog broda. Ima kruzno kube na pandative, cije nisko kvadratno postolje nose cetiri masivna prislonjena stubca. Polukruznu apsidu na istoku, tambur kubeta i fasade svih kalkana krasi friz romanickih slepih arkadica. Luneta iznad porala dekorisana je krstom kao Decani i Bogorodicina crkva na Cetinju. Nad zapadnom zasadrom podignut je 1769. godine dvospratni zvonik na preslicu sa tri otvora. Pretpostavlja se da je crkvu sagradio Tvrtko I (1353-1359), a ukazivalo se i na to da bi mogla biti iz XIII veka, zbog cega joj je ranije pridavan veci znacaj (bila je saborna crkva). Zbog nedostatka pisanih dokumenata i zbog ikonografske i tipoloske analize moze se zakljuciti da je crkva sagradjena u drugoj polovini XV veka, utoliko pre sto je Herceg Novi u to doba dobio urbani karakter. Istorijski crkva je znacajna i po tome sto je u njoj sahranjen jedan od clanova dinastije Nemanjica o cemu govori i natpis u samoj crkvi. Iz novije istorije je znacajna i po tome sto je u nju svratio Kralj Aleksandar I na svom putovanju za Francusku neposredno pre svoje tragicne smrti. O tome svedoci i natpis iznad ulaza u samu crkvu.

Novi sjaj Svetog Roka

HERCEGNOVSKI KONZERVATORI URUČILI RESTAURIRANU SLIKU KATOLIČKOG SVECA ŽUPNIKU CRKVE SV. JERONIMA

Restaurirana slika Svetog Roka, na kojoj su godinu dana radili hercegnovski konzervatori - Goran Skrobanović, Aleksandar Vukasović i Biljana Vukasović, juče je predata don Benjaminu Petroviću, župniku crkve Sv. Jeronima.Radovi koje je sa 1.200 eura finansirala Opština Herceg Novi bili su obimni. Slika je veličine 135 sa 80 cm, a kako konzervatori ističu, bila je na tri mjesta probušena, boja oštećena, a ruka Sv. Roka, potpuno uništena.Ova slika je rad nepoznatog majstora iz 19. vijeka, nekada joj je mjesto bilo u kapeli Sv. Roka u kompleksu Lazaret u Meljinama, u kojem je pod uticajem zuba vremena i ljudskog nemara, tonula u zaborav.Don Benjamin je izrazio zadovoljstvo zbog brige koje je za kulturno nasljeđe, ovoga puta pokazala Opština Herceg Novi, i izrazio nadu, da će Opština imati sluha da katoličkoj crkvi vrati ključeve kapele Sv. Roka, kako bi se u njoj izvršili restauratorski radovi, a slika ovog sveca vratila na mjesto kojem pripada.Izmjenom DUP-a Meljina na području Lazareta predviđena je izgradnja turističko-hotelskog kompleksa, pa crkva s pravom strahuje za budućnost kapele, napravljene još u doba Mlečana.Sveti Rok (1295-1327), predstavlja jednog od najpoštovanijih svetaca Rimokatoličke crkve od kraja 15. do početka 19. vijeka, koji slovi za zaštitnika od zaraznih bolesti.Rođen je u aristokratskoj porodicu u Monpeljeu, a u dvadesetoj godini, nakon smrti oba roditelja, bogatstvo je razdijelio siromasima, te kao hodočasnik uputio ka Rimu. Na putu se zaustavio u Akvapendenteu, u kojem se brinuo o bolesnima od kuge. Tri godine je boravio u Rimu, a potom u Riminiju, Novari i Pijaćenci u kojoj se i sam razbolio od kuge. Građani su ga prognali i on se sklonio u šumu u kojoj je doživio čudesno iscjeljenje. Wegovi životopisci tvrde da ga je tokom boravka u šumi posjećivao pas koji mu je donosio hranu, a sa kojim je i prikazan na slici koja je od danas u hercegnovskoj crkvi Sv. Jeronima.K.MATOVIĆ

Crkva Sv. Arhangela Mihajla u Herceg Novom

CRKVA Sv. ARHANĐELA MIHAILA Nalazi se na gornjem trgu Starog grada, popularnoj Belavisti, sada Trgu Herceg Stefana. Crkvu su počeli graditi 1883. godine. Više arhitekata radilo je na podizanju crkve, a projekat po kome je konačno izvedena napravio je 1905. godine arh. Milan Karlovac.Crkva je sagradjena od fino klesanih kvadera korčulanskog kamena, a gradnja je dovršena i crkva je osvještana 1911. godine. Svojom opštom prostornom koncepvijom vizantisjkog stila, ukrasnim elementima romano-gotičke i islamske reminiscencije, ova gradjevina eklektičkog duha predstavlja izuzetno uspješan i maštoviti spoj stilova i jedna je od ljepših crkava na ovom području. Ikonostas od bijelog, italijanskog mermera, izradio je majstor Bilinić iz Splita, a ikone je izradio češki slikar Franjo Cigler.

"Krpljenje" kulturno-istorijskog blaga

Na području hercegnovske opštine, postoji 99 sakralnih objekata koji spadaju u kategoriju spomenika kulture. Od ovog broja, 74 hrama pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi, 14 Rimokatoličkoj, dok se 11 ruševnih sakralnih objekata, vode kao arheološka nalazišta.
Iz budžeta Opštine, za proteklu godinu, opredijeljeno je oko 50.000 eura za sanaciju ovih objekata, a postoje i nagovještaji da će se rebalansom budžeta za tekuću godinu, obezbijediti dodatna sredstva za urgentne aktivnosti na revitalizaciji nekolicine hramova.Radovan Arnaut, savjetnik za vjerska pitanja u opštini Herceg Novi, objasnio je, da se u ovoj godini očekuje i detaljan plan sanacije sakralnih objekata, koji će biti sproveden u saradnji sa predstavnicima vjerskih zajednica, crkvenih odbora i župnih ureda. On je istakao, da su predstavnici Opštine, već obišli crkvu Sv. Neđelje u Ratiševini, na kojoj su evidentirana oštećenja, i za koju je neophodno sačiniti hitan program sanacije. Arnaut je naglasio, da urgentnu sanaciju, iziskuju i crkve Sv. Nikole na Žlijebima, Sv. Neđelje u Jošici, Sv. Haritona u Zabrđu i Sv. Ilije u Lastvi Kućanskoj- U protekloj godini, iz budžeta Opštine, za sanaciju sakralnih objekata, izdvojena su sredstva za konzervaciju ikona u crkvi Svetog Nikole u Lučićima i za ikonostas u istoimenoj crkvi u Baošićima. U porti crkve Sv. Sergeja i Vakha na Podima, obavljeno je osveštanje parohijskog doma, u čijoj je izgradnji učestvovala Opština, a obavljena je i konzervacija ikone Svetog Roka iz crkve Sv. Jeronima. Lokalna samouprava, finasirala je sanaciju crkve Sv. Nikole u Radanovićima na Luštici, zatim uložena su i značajna sredstva za hram Sv. Harotona u Zabrđu na Luštici, a u toku su i radovi na arheološkim istraživanjima kod crkve Sv. Petra i Pavla. Takođe je obezbijeđen i stambeni objekat za smještaj sveštenika, paroha crkve u Đenovićima. Dio sredstava, za sanaciju potpornog zida crkve Pokrova Presvete Bogorodice, dodijeljen je crkvenoj Opštini Kumbor. Opština je učestvovala i u izgradnji prilaznih puteva do crkve Sv. Ilije na Žvinjama i crkve Sv. Nikole u Đurićima, kazao je Arnaut.On je objasnio, da je u saradnji sa mještanima u toku druga faza sanacije Parohijskog doma pri crkvi Sv. Đorđa na Ublima, a uskoro se može očekivati i uređenje dvorišta manastira Savina.Osim toga, izvršeno je i ograničavanje crkvenog doma na Ponti kod Sv. Neđelje, na lokaciji za koju je već obezbijeđena potrebna građevinska dokumentacija, pa se uskoro može očekivati i postavljanje kamena temeljca. Obezbijeđena je i tehnička dokumentacija za sanaciju hrama Sv Arhangela Mihaila u Klincima na Luštici.Arnaut je, kao značajan problem istakao evidentno propadanje ikona u hramovima i izrazio nadu, da će se uskoro pristupiti procjeni stanja ikona u crkvama Sv. Gospođe u Kutima, Sv. Sergeja i Vakha na Podima, Sv. Neđelje u Jošici, Sv. Trojice u Kutima, te da će potpunu i zasluženu pažnju dobiti i zbirka ikona u crkvi Sv. Đorđa na Toploj.Najčešće i opravdane pritužbe građana, odnose se na lošu, nepotpunu ili čak netačnu signalizaciju sakralnih objekata. Ovaj problem Opština ima namjeru riješiti u najskorije vrijeme, u sradnji sa resornim Ministarstvom i Regionalnim zavodom za zaštitu spomenika kulture.Osim evidentnog napora Opštine, da spriječi propadanje ovog značajnog kulturno istorijskog blaga, pitanje koje još uvijek visi u zraku, a čije bi rješenje svakako ponudilo primjereniju brigu o ovom naslijeđu jeste, problem vraćanja oduzete crkvene imovine. Kotorska Biskupija, je svim crnogorskim opštinama proslijedila zahtjev, koji se odnosi na popis i povrat njene imovine, oduzete nakon drugog svjetskog rata, i zatražila je obustavu prodaje nekretnina, koje su joj nekada pripadale. Rimokatolička crkva je, još 17. februara 2006. godine, Opštini Herceg Novi, predala zahtjev za povrat više od 2.000 kvadrata nepokretnosti, koje su joj oduzete 1958. godine, ali i nadoknadu izgubljenog, zbog nekorištenja nekretnina u proteklih gotovo 50 godina.Rimokatolička crkva u Herceg Novom potražuje mnogo toga, sprat i prizemlje stambene zgrade na stepeništu 28. oktobra, veličine 138 m2, prizemlje, sprat i mansardu stambene zgrade na Trgu Nikole Đurkovića 12, veličine 113 m2, prizemlje i sprat od 248 m2 u Njegoševoj 6, dvosoban stan od 53 m2 u stambenoj zgradi u ulici Marka Cara broj 2, jednosoban stan 22 m2 u stambenoj zgradi u ulici Sima Matavulja 1, zatim prizemlje i dva sprata poslovne zgrade u Njegoševoj 39, veličine 637 m2 u kojoj se trenutno nalaze prostorije hercegnovskog pozorišta, i najamne poslovne zgrade u Njegošovoj 35, veličine 57 m2, jednako, kao i najamnu poslovnu zgradu u Njegoševoj 33, veličine 551 m2. Ovom spisku treba dodati prizemlje i dva sprata veličine 167 m2 uzgrade u ulici Save Kovačevića 9, prizemlje i dva sprata od 57 m2 u zgradi Marka Vojinovića 24, jednako kao i zemljišnu parcelu, kraj stepeništa 28. oktobra, na kojem treba biti izgrađena višespratnica, povodom koje je katoličkoj crkvi priznato svojstvo stranke u postupku.Inače, i veliki broj rimokatoličkih crkava na području opštine, uništio je zub vremna i ljudski nemar, te danas ovo kulturno blago, propada naočigled građana ali i relevantnih Institucija. Primjer devastiranosti je crkva sv. Neđelje u Kumboru, izgrađena u 17 vijeku i kapela sv. Roka izgrađena 1729. godine u sklopu kompleksa Lazaret u Meljinama. Kapelu sv. Roka, Vojska je prodala firmi PKB, koja ju je koristila kao vešeraj. Ovaj kompleks danas je vlasništvo firme Carine. Izmjenom DUP-a Meljina, na području Lazareta, predviđena je izgradnja turističko-hotelskog kompleksa, pa crkva s pravom strahuje, za budućnost kapele, napravljene još u doba Mlečana.Iako imovina Srpske pravoslavne crkve, na teritoriji hercegnovske opštine, broji na desetine hiljada kvdrata, čija se vrijednost procjenjuje na približno isto toliko miliona eura, Komisiji za povrat imovine, su početkom predprošle godine, zvanično pristigla svega dva zahtjeva, koja ni do danas nisu riješena.Podsjetićemo, da su Srpskoj pravoslavnoj crkvi, još 1958. godine, oduzete zgrade u centru grada, zemljište u samom gradu, na kojem su danas izgrađeni mnogi objekti, ali i ono na periferiji, koje nije privedeno namjeni, i koje bi se moglo vratiti bez većeg "zatezanja" nadležnih organa.Novsko sveštenstvo, uprkos naklonjenosti lokalne samouprave, ne polaže mnogo nade u povrat imovine, jer za time, kako tvrde, nema pravog raspoloženja. Oni smatraju, da će se po pitanju crkvene imovine, država rukovoditi prevashodno političkim razlozima, iako ima dovoljno prostora za pregovore, oko obeštećenja. Mitropolija Crnogorsko-Primorska, je povodom potražnje oduzete im imovine, prije tri godine uputila zahtjev Međunarodnom sudu u Strazburu, no u samom zahtjevu, ali i evidenciji Mitopolije, nema potpunog spiska nekadašnje crkvene imovine.K.M.Oduzeta imovinaHervcegnovsko sveštenstvo, dobro poznaje, ono što im je država nekada oduzela, pa je tako manastir Savina do eksproprijacije imao 23 hektara zemljišta, a sada svega 11. Na 2,2 hektara manastirskog zemljišta, izgrađena je Vojna bolnica, poslovne zgrade, benzinska pumpa i park u Meljinama. Pođansko-sasovačkoj parohiji, pripadale su 4 zgrade na Trgu Nikole Đurkovića, koje su sada privatno vlasništvo, sa izuzetkom prostorija Lovačkog društva, upisanog kao vlasništvo Opštine. Opštinske vlasti, nedavno su prodale zadužbinu Aleksandra Pavkovića, koja se nalazi u strogom centru grada, a koju je ovaj zavještao SPC.Topaljskoj crkvenoj opštini, oduzeto je 1,7 hektara zemlje od 2,5 koliko je imala u svom posjedu. Na nekadašnjem crkvenom zemljištu, danas se nalazi više zgrada javnih ustanova, a neizgrađene su samo jedan parking, stepenište, kao i teniski tereni, u vlasništvu HTP Boka.
Izvor: "Dan"

Svetac u Padovi, sa hercegnovskog Škvera (Sv. Leopold /Bogdan/ Mandić)

Sudbina znamenitih Bokelja:KAKO SUSJEDI ITALIJANI I DANAS SLAVE SV. BOGDANA LEOPOLDA MANDIĆA

Svetac u Padovi, sa škvera. Jedan od najčuvenijih ispovjednika u katoličkoj crkvi, po svemu i „dušebrižnik planetarnih razmjera”! Rođen je kao Bogdan Mandić u Herceg Novom, gdje se i zbližio s franjevcima - kapucinima. Sv. Leopold Bogdan MandićZa neupućene, u temelju naziva ovog monaškog reda, osnovanog 1225. je kapuljača, ili narodski: „kukuljica”. A, da bi kupucine plastičnije približio široj i valjda religijski još škrto obrazovanoj poublici, neko od pisaca jedne enciklopedije, izvjesno blizak kafani, dodaje i: „crna kafa, pomešana sa malo mlijeka daje boju kapucinske mantije...” No, u sićušnoj enciklopedijskoj jedinici nije preteklo prostora, makar i za jednu rečenicu, po kojoj su kapucini izraziti misionari kulturnih dobara.Prezime Mandić, vele, rasijano je po ovim balkanskim okrajcima i spada među najbrojnija i najrasprostranjenija. Prema jednom predanju, i Bogdanovi preci porijeklom su iz Bosne, gdje su pripadali sitnom plemstvu. No, dolaskom „Otomanske imperije” izbjegli su u gudure sela Zakučac, iznad Splita, na područje po svemu čuvene Poljičke republike. S kamenjara, između Mosora i mora, Mandići se potom spuštaju u Herceg Novi, gdje se 12. maja 1866. i rodio budući uzorni redovnik. Koji je na krštenju dobio i znakovito ime - Bogdan!Zagovor kod BogaPod tim „pečatom” odvijaće se i njegov ovozemni život. Bio je jedanaesto po redu i predpotonje dijete Petra Mandića i Dragice, rođene Carević, čiji zemni ostaci i sad počivaju pod skromnim spomenikom na Savini, uz Crkvu sv. Ane. No, među ostalima, njihovom malom i krhkom Bogdanu djetinjstvo će obilježiti, a potom i životnu stazu odrediti, kapucini iz prvog susjedstva, tada smješteni u omanjem samostanu na Belavisti. Tako je za svećenika Mandić zaređen već 1890. u Veneciji. Najveći dio duhovnog službovanja proveo je u Padovi, kao jedan od najčuvenijih ispovjednika, bez obzira na relativan fizički hendikep i poteškoće s govorom.

Tek kraće periode službovao je u Zadru, a takođe nakratko u Kopru i Rijeci. U Padovi je i preminuo 30. jula 1942. gdje je, prema crkvenim predanjima, „živio kreposno, pa su ga još za života smatrali svecem, a još više poslije smrti”!? Tako i jedan zapis tvrdi: „... Brzo se proširio glas o njegovoj svetosti po cijelom svijetu. Svima koji mu se obrate svojim zagovorom kod Boga posreduje bezbrojne milosti i uslišanja. Baš svima koji bijahu u nevolji, Leopold je govorio- Vjeru! Imajte vjeru! Bog je liječnik i lijek!...”Mirakuli u stripuNa stotine knjiga i publikacija do sada su napisane o sv. Leopoldu Mandiću, mnoge su prevedene i na naš jezik. A, koliko se i danas njegovo misionarsko djelo poštuje, posebno u susjednoj Italiji, ponajbolje ilustruje i jedan od potonjih brojeva časopisa „Potrovoce”, u cjelosti posvećen liku i djelu ovog znamenitog Novljanina. Desetine stranica govore i o njegovom rodnom Novom, dok hiljade hodočasnika i danas masovno posjećuju njegovo vječno počivalište u Padovi, gdje se sredinom svake godine i u njegovo veliko ime upriliči i velika vjerska svetkovina, uz naglašen ekumenski karakter.„... Ovaj put našli smo se i u rodnom gradu Sv. Leopolda, u prelijepoj Boki Kotorskoj i državi Crnoj Gori, gdje je inače veoma prisutan duh vjerske tolerancije i ekumenizma”, piše između ostalog, u jednom od priloga na stranicama pomenutog časopisa. A, koliko je Naš Svetac i sad popularan s onu stranu Jadrana, svjedoče čak i nastavci prirodnog stripa, koji njegova duhovna pregnuća i na ovakav način približavaju, osobito mlađim naraštajima...Jedan od čuvenih zavjeta sv. Leopolda glasi: „I s neba ću nastaviti svoj rad oko spasavanja duša!”Posvećeni izbjeglica Blaženim je Bogdana-Leopolda Mandića proglasio papa Pavao Šesti, 2. maja 1976, a svetim papa Ivan - Pavao, 1983. I baš kao što su i njihovi preci hrlili u njegovu isposnički skromnu ispovjedaonicu, da mu povjere svoju muku i nađu spas za životne nedaće i tjeskobu duše, tako i danas kolone vjernika-potomaka dolaze na poklonjenje njegovom vječnom počivalištu pod bijelim mermerom.No, izuzev određenog broja katoličkih vjernika, širem auditorijumu ovdje, u njegovom zavičaju, gotovo da je nepoznat i njegov životopis. Posebno je neznano i da se sv. Leoplod, u više navrata tokom dugog isposničnog života, obraćao direktno Svetoj Stolici, da ga vrati u zavičaj. Kao misionara „za bliženje i pomirenje bratskih istočne i zapadne crkve, te vjernika ostalih konfesija”. Bog sami, valjda, opet i jedini, zna zašto mu ova molba nikad nije uslišena?! Pa je i sv. Leopold preminuo, takoreći, kao „izbjeglica”, nikad ne prihvativši italijansko državljanstvo?!A, govorio je:„...Moje je srce s onu stranu mora i ja živim za svoj narod. Molite blaženu Gospu da mi isprosi milost i da, kad ispunim svoje poslanje u Padovi, mogu ponijeti svoje bijedne kosti među svoj narod i za dobro njihovih duša...”Tako je zborio čovjek koji, ispred vazda širom otvorenih vrata u svoje isposničke ćelije, iako počesto bolešljiv i u poznijim godinama sasvim iscrpljen, nikad nije vratio namjernika, nevoljnika, kljastog, ubogog i posrnulog. Nikog, s bilo kakvim biljegom na inače lako ranjivoj ljudskoj duši. Umio je, za to izvjesno veoma obdaren, da pomno sasluša i bogougodno kanališe ljudsku patnju.
O tom svjedoče brojni zapisi zahvalnih, onih koji su imali sreće da se s njim susretnu i obrate mu se za života u Padovi. Gdje je rekao i ovu:„Istina nikad ne stari i jedino je ona uvijek u modi!”Duhovni most. Samo rijetki, opet, ovdje znaju da je sv. Leopolod Mandić rođen u onoj ovećoj žutoj trospratnici koja dominira novskim Škverom. Nekog natpisa o tom na vremešnom zdanju, naravno, još nema!? Svojedobno, pod njenim krovom koji inače dugo pamti, još kao mlad slikar, stanovao je i naš znameniti likovni posvećenik Vojo Stanić. Tu danas, takođe slika daroviti Dragan Pečurica. U prizemlju su kafić „Citadela” i sjedište firme „Admiral”. Istina, na čuvenog novskog sveca podsjeća i omanja crkvica podno Belaviste, uz Dom Vojske SCG. Osim u vjerničkoj molitvi, takođe, prisutan je još i u nekim usmenim i nerijetko oprečnim predanjima Novljana. Svojedobno, ideju da imenom. sv. Bogdana-Leopolda Mandića bolje poveže, te da ovim duhovnim „mostom” zbliži Padovu i Novi, nosio je u zamisli, sve do pretprošle godine, i don Ljubo Galić, župnik ovdšanji. Nažalost, prerana smrt je u toj plemenitoj namjeri trenutno pretekla župnika. Hodočasnička stazaTreći je milenijum i sve opipljivija uzlazna linija interkontinentalnog ekumenizma. Hodočašća i vjerski turizam takođe su aktuelna i sve izraženija kategorija tog modernog i planetarnog „nomađenja”. Nije li, pored ostalog, i zavidno nasljeđe golemog duhovnog dijela i imena ovog Novljanina dovoljna osnova za „tkanje” neke slične hadočasničke staze!?Jer, počesto su prvi susjedi i ponajbolji učitelji, pa i uzori. Ali, novinarsko nije da se i previše miješa u državna, a osobito božja posla! No, svejedno, za onog ko hoće da razumije, na kraju još samo-i amin i amen!Minja Bojanić
http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2004-12-19&id=50338Leopold (Bogdan) Mandic von CastelnuovoSveti Leopold Bogdan MandićKnjige napisane o Sv. LeopolduDokumentacija o Sv. Leopoldu, kuća đe se rodio, roditelji....

Crkva Sv. Ane

Crkva Sv. Ane na Savini je zbog svoje ambijentalne spomeničke vrijednosti, poslije kompleksa manastira Savina, bila jedna od najposjećenijih u Herceg-Novom, posebno zbog jedne porodične grobnice iz 16. vijeka - porodice don Ferantea Gonzage, koji je sa španskom flotom 1538. godine, za kratko vrijeme oslobodio Herceg-Novi od Turaka. Poslije ponovnog turskog osvajanja grada 1539. godine don Ferante Gonzaga sa svojom porodicom i porodicama bliskih prijatlja ostaje u Herceg-Novome, uz garancije i saglasnost Truaka. Dalje, kako navodi u svojoj monografiji o Herceg-Novom hercegnovski profesor Tomo K. Popović, bilo im je dozvoljeno da na brežuljku, sa istočne strane grada, sagrade crkvu na istom mjestu gdje se prije dolaska Turaka nalazila pravoslavna crkva Sv. Petke, koju su Turci kod osvajanja 1481. godine, porušili,kako bi na tom istaknuto mjesto postavili topove.

Crkva Sv. Ane tako je postala porodična kapela don Ferantea Gonzage, a originalna grobna mramorna ploča, sa isklesanim grbom njegove porodice u vrijeme drugog svjetskog rata je, nažalost, otuđena (Danas pouzdano znamo da se nalazi u Padovi). Sačuvali smokopiju natpisa i grba. S obzirom da je crkva bila nagrižena zubom vremena, don Feranteov unuk se obratio Turcima s molbom da je obnovi. Crkva je četiri puta bila rušena: dva puta od Turaka 1481. godine i 1687. godine i u zemljotresima 1667. godine, i posljednjem 1979. godine koji je razorio. Potomci ove čuvene španske porodice, vremenom su se toliko asimilirali, da su se prozvali njaprije Nikelovići, a potom Nikičevići, i oni su sve do 1914. godine obnavljali ovu Crkvu. Poslije potresa 1979. godine, crkva je na istom mjestu, uz brižno poštovanje vertikalnih i horizontalnih gavarita, korišćenjem sačuvanih arhitektonskih elemenata sa stare crkve, obnovljena u cjelosti, dok je zvonik rekonstruisao arhitekta Boris Dabović iz Herceg-Novog, na osnovu starih fotografija iz bogate kolekcije Steva Lepetića)

Mala Sveta gora na uvid turistima

AGENCIJA ZA IZGRADNjU I RAZVOJ VALORIZUJE POLUOSTRVO LUŠTICA
Mala Sveta gora na uvid turistima
Na području hercegnovske opštine postoji 89 sakralnih objekata ali vjerski turizam kao značajna privredna grana, od koje žive mnoge zemlje, još uvijek nije prepoznat kao nešto od čega svi mogu imati koristi.

U okviru Projekta urbanog mobilijara i vizuelnih komunikacija Agencija za izgradnju i razvoj, sa posebnim osvrtom na Centar grada i Zapadno podgrađe, ispred osam sakralnih objekata postavila je dvojezičke info table. Arhitekta Slobodan Popović, direktor Agencije, najavio je da će ovaj projekat biti nastavljen na Luštici, poluostrvu kojeg zbog velikog broja sakralnih objekata nazivaju još i mala Sveta gora, a na kojem će uskoro otpočeti postavljanje 20 info tabli. - Osnovni motiv u realizaciji ovog projekta je činjenica da čak ni veliki broj domicilnog stanovništva, da ne govorimo o turistima, ne znaju o kojoj je crkvi riječ ili iz kojeg perioda potiče. Da bismo naprosto eliminisali tu pojavu odlučili smo da na jedan atraktivan način damo informaciju, koja će ne samo poslužiti posjetiocima grada, već i domaćem stanovništvu da se na neki način informiše i edukuje kada je riječ o sakralnim objektima, koji istovremeno imaju i nesumnjiv kulturno istorijski značaj. Sa akcijom postavljanja tabli na maternjem i engleskom jeziku počeli smo u užem centru grada. Obuhvatili smo pet pravoslavnih i tri rimokatolčke crkve. Info table sadrže tačan naziv sakralnog objekta, vijek u kojem je izgrađen, i fotografije iz radionice foto majstora Miodraga Golubina.Budući da je projekat naišao na odobravanje i opštu prihvaćenost, odlučili smo da ga nastavimo na području poluostrva Luštica, i to za ukupno 20 sakralnih objekata

.

Na Luštici, info table pored tačnog naziva crkve, i vijeka u kojem je nastala, sadrže još i podatak o zaseoku kojem pripada. Posao oko postavljanja info tabli ispred sakralnih objekata na Luštici, trbalo bi da bude okončan do kraja tekućeg mjeseca - objasnio je arh. Popović.Na području hercegnovske opštine postoji 89 sakralnih objekata koji spadaju u kategoriju spomenika kulture. Od ovog broja 74 hrama pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi, 14 Rimokatoličkoj, dok se 11 ruševnih sakralnih objekata vode kao arheološka nalazišta. Uprkos ovoj impozantnoj brojci vjerski turizam kao značajna privredna grana, od koje žive mnoge zemlje, još uvijek nije prepoznat kao nešto od čega svi mogu imati koristi.Na žalost gradski oci i dalje ostaju na fonu nepeviziđene i veoma popularne takmičaraske discipline ko je veći Crnogorac odnosno Srbin. Na skupštinskom zasijedanju održanom prije par godina ta disciplina omela je inicijativu Građanske partije da se na rodnoj kući Sv. Leopolda Mandića postavi spomen ploča. U Padovi, mjestu u kojem se nalazi kelija u kojoj je živio i umro ovaj rimokatolički svetac, godišnje ubire na milione eura od turista koji je posjete. Sa druge strane, Turistička organizacija grada koja treba da bude pokretač i inicijator pored ostalih i ove vrste turizma svoju je djelatnost svela na sedmične izvještaje o broju gostiju u Herceg Novom i šture izvještaje sa Sajmova turizma sa prostora bivše Jugoslavije. Hoteli ne posjeduju vodiče, koji bi organizovano, kao nekada, odvodili svoje goste u obilazak kulturno istorijskog blaga Herceg Novog, dok mnogobrojne turističke agencije smatraju da je dovoljno pored 89 sakralnih objekata, koji se praktično " nalaze pred nosom", odvesti turiste u posjetu manastiru Ostrog, Kotoru ili Dubrovniku.Ni u jednom vjerskom objektu, ne samo što ne postoji vodič koji bi turistima objasnio iz kojeg vijeka isti datira, i po čemu je on značajan, već u njima ne postoje čak ni brošure koje ih o tome mogu obavijestiti, a koje bi im mogla ustupiti TO grada. Hercegnovska opština, opredjeljuje sredstva za sanaciju sakralnih objekata, no ona su daleko od dovoljnih da bi se ista valorizovala na pravi način, naročito danas kada se očekuje snažan udarac globalne ekonomske krize.Ali postoje i drugi načini da se skrene pažnja na kulturno istorijsko blago koje Herceg Novi nesumnjivo ima, način na koji je to učinila Agencija za izgradnju i razvoj grada. Primjer kojeg trebaju slijediti kako nadležni Sekretarijati lokalne samouprave, tako i Turistička organizacija, hotelijeri, ugostitelji, turističke agencije i mnogi drugi, ukoliko misle da jedna od najznačajnijih grana turističke privrede - vjerski turizam, od koje žive mnoge zemlje, konačno zaživi i u Herceg Novom.Od Mile do NemileTokom svoje kratkotrajne vladavine, Španci su na temeljima porušene pravoslavne crkve Sv. Petke na Savini, izgradili crkvu Sv. Ane, u kojoj je, turski zapovjednik Hajrudin Barbarosa, dopustio španskom aristokrati don Ferante Gonzagi, i pedesetorici njegovih vojnika, ispovijedanje svoje vjere. Grobnica plemićke porodice Gonzaga, je četiri puta rušena, ali i obnavljana od strane potomaka, koji su kasnije promjenili prezime u Nikelović, a potom u Nikičević.Predanje kaže, da sa španskom armadom, nije stigla samo pošast rata, već i jedan portugalski pjesnik, jevrejskog porijekla, Flavio Eborneze, čije je pravo ime bilo Isaia Koen i koji je u ove krajeve bio protjeran od strane inkvizicije. U jednoj od svojih pjesama, on je opisao lokalnu legendu o izvoru Mila, koji je nakon samoubistva, dva mladića, nesrećno zaljubljena u istu djevojku, prozvan Nemila, imenom, po kojem nosi naziv cijelo jedno naselje u Herceg Novom. Isaia Koen, sahranjen je na jevrejskom groblju u Herceg Novom, koje je nakon jednog od razornih zemljotresa, potonulo u morske dubine.Ono što se ne zna o manastiru Savina, da se brošure ostave na recepcijama hotela, izdavaocima privatnog smještaja ili unutar sakralnih objekata, turisti bi znali da se kompleks manastira Savina sastoji od dvije crkve posvećene Uspeniju presvete Bogorodice, konaka i crkve Sv. Save koja je izgrađena još u 12. vijeku. Na maloj crkvi stoji natpis iz 1831. godine, koji govori o tome da je crkva nastala još 1030. godine, a u njoj se nalaze freske iz 15. vijeka, rad kotorskog slikara Lovra Dobričevića. Carske dveri i raspeće u njoj, radio je 1703. godine Dimitrije Daskal, a hramsku ikonu Uspenija Bogorodice, njegov sin Rafailo. S druge strane, veliku crkvu je od 1777. do 1799. godine gradio Nikola Foretić, čuveni korčulanski majstor. Ikonostas u njoj, je 1795. godine radio bjelopoljski ikonopisac pop Simeon Lazović sa svojim sinom Aleksijem. Posjetioci na žalost ne mogu vidjeti bogatu manastirsku riznicu u kojoj se čuvaju kristalni krst Sv. Save iz 13. vijeka, plaštanicu iz 1642. godine, srebrnu petohljebnicu iz 1648. godine, kivot manastira Tvrdoš iz 1615. godine, putir iz 1650. godine, baš kao ni jedan od rijetkih portreta iz mladosti ruskog cara Petra Velikog.

Manastirski kompleks na ostrvu Žanjice

Manastirski kompleks na ostrvu Žanjice (Mirište) nalazi se nedaleko od rta Arza na istočnoj strani ulaza u Bokokotorksi zaliv. To je zanimljiv komopleks sakranlne, stambene i odbrambene arhitekture sa crkvom Sv. Vavedenja podignutom u 15. vijeku u dvije faze gradnje. Pretpostavlja se da je crkva bila u početku pokrivena kamenim pločama, a unutrašnjost i zapadna fasada su bile ukrašene freskama, čiji su tragovi djelomično i danas vidljivi. Odbrambeni zidovi sa jednom okruglom ugaonom kuglom davali su manastiru i njegovom kompleksu specifičan izgled. Obnavljanje ovoga manastirskog kompleksa danas pokazuje svu ljepotu i jednostavnost spoja mora, kamena i njegovih zidina sa prekrasnom malom crkvicom. Ostrvo i crkva imali su tokom vremena nazive: Male Žanjice, Školj, Mala Gospa, a jedan dokumenat u Kotorskom arhivu iz 1508. godine sadrži oporuku kojom izvijesni Milo Rodi zamještava perpere crkvi Sv. Marije "de Sagnic" tj. na Žanjici.

Crkva Sv. Ilije

Pop Špiro Lučić
Crkva Svetog Ilije – Sutorina
Sutorina, 8. maja 1897. godine
Izvor: «Vidoslov – sabornik Eparhije Zahumsko-hercegovačke i Primorske», br. 11., Trebinje 1997., str. 49.



"Između svijek crkava u ovoj parohiji Sutorinskoj ovdašnji narod najvišu važnost odaje crkvi sv. proroka Ilije koja se nalazi na visokom brdu i samo se mjesto đe je crkva prozvalo crkvenijem imenom Ilin-vrh. Sutorinsko brdo Osoje sve je pokriveno malom sitnom kržljavom šumom planikom česminom resinom zelenikom itd., te u svemu brdu nema niđe da se vidi velikoga drveta pošto je sve divja šuma a narod veli da u Osoju i ne može nikako veliko drvo narasti a na Ilin-vrh oko same crkve ima velike sve što je porasla od divje šume a kad bi narod zapito vidite kako može kod crkve velika šuma narasti tako bi mogla i po svemu brdu oni odgovaraju da je mesto sveto oko crkve pa nuđe može rasti ali zaista sveto i jest kad čovjek dođe kod nje neka ga izvanredna milina i krepost života obuzme. Priča narod da je nekakva čobanica čuvajući stoku kraj Iline crkve našla svetu ruku od čeljadeta do lakta vele siđela je na kamen i prela te joj iz ruke pani vreteno i upani pod jednu grobnu poklopnicu, ona zavuci ruku da izvadi vreteno kad tamo izvadila svetu ruku od čeljadeta i vele da je neđe odnijela u namastir ne zna se đe je. I još narod priča o gori na Ilin-vrh da su od prije stari sjekli držala oja i ralica za rala i odnijeli bi doma da to rade kad u jutru vele da bi ta drva sama otišla na ono mjesto okle su se posjekla te tako zbog toga narodna vjerovanja neće niko od ovdašnjijeh stanovnika za živu glavu da nijednu palicu drva odnese sa Ilina-vrha te kako koje drvo pada tako samo i trune. Crkva je sasvijem mala može biti ima da se popravljala ima jedno 60 godina kako stari pričaju oko nje je velika šuma da se od šume ne može viđeti crkva to je svjedočanstvo kako može i divja gora uzrasti velika kad se kroz mnogo vremena ne siječe.
Pomenuta je crkva izložena na lijepome pogledu na sve četiri strane a za najviše na Jadransko more i Bokeljski zaliv, na Dubrovnik, Kotor, Bar, Lovćen. Krasan pogled a kada je čisto ljetošnje jutro u prasak zore može se sa Ilina-vrha sa durbinom viđeti i obala Pulje preko Jadranskoga mora. Ko jednom dođe na Ilin-vrh jopet ga želja vuče da kod nje dođe da se nauživa -lijepoga pogleda. Malo je rđav put, ne more se na konju doći, sve je uzbrdo."

Crkva Sv. Jeronima

Monumentalna crkva Sv. Jeronima izgrađena je u Starom gradu na mjestu gdje se nekada nalazila džamija. Na toj istoj lokaciji pretpostavljamo tragove crkve Sv. Stjepana koju su podigli dubrovački majstori, a ktitor je bio Vlatko, sin Herceg Stjepana. Sredinom 19. vijeka crkva Sv. Jeronima dobila je svoj konačni izgled sa osnovom u oblilku latinskog krsta. Crkva je u svom prvobitnom obliku postojala i mnogo ranije, u 17. vijeku, od kada i postoji minumentalni odvojeni zvonik blizu sadašnje crkve. Tu je crkvu podigao mletački vojskovođa Jeronim Korner u spomen na oslobođenje Herceg Novog od Turaka 1687. godine. Zbog prilagođavanja postojećem terenu, nova crkva je orijentisana u smjeru sjeveroistok-jugozapad. Bogato profilisana portal u neobaroknom stilu, bogato ukrašena rozeta i niz arkada, kao i ugaoni pilastri ne stvaraju samo dekorativni dojam, već pokazuju i ljepotu i skladnost arhitekture.

Poslije riznice manastira Savina, riznica Sv. Jeronima je najvrijednija. Čuva jedno izuzetno Kokoljino djelo - ikonu na drvu Sveta Ana. Tripo Kokolja je poznat i priznat po čuvenom slikarskom opusu u istoimenoj crkvi na ostrvu Gospa od Škrpjela. Kokolja je u naše slikarstvo unio pejzaž i mrtvu prirodu, do tada u nas nepoznatu tematiku. Ova hercegnovska ikona predstavlja ga kao vrsnog umjetnika sa puno talenta i snage, temperamenta i kolorita i izrazite sklonosti za barokni chiaro-scuro. U riznici se čuva i vrijedno platno venecijanske škole prve plovine 18. vijeka "Sacra famiglia" (Sveta porodica), koje bismo mogli pripisati maniru italijanskog slikara Đovanija Tijepola (Giovanni Batista Tiepolo -1696-1770.-godine). On je posljednji veliki slikar venecijanske škole, i po koncepciji svojih djela pripada kasnom baroku, iako stvara u periodu rokokoa. U crkvi se nalazi i prilijepa velika slika Bogorodice sa Hristom, čiji je autor Andrea Rico di Kandia (Andrea Rizzo di Candia) iz 15. vijeka, kao i srebrni krst Bogdana Kaluđerovića iz Kotorske zlatarske škole 19. vijeka, kojoj su nekad pripadali zlatari poznati daleko izvan granica Boke (Marin Adamov, Trifun Kotoranin, Luka Damjanov, Nikola Palin). Posebno vrijedno dijelo je velika slika oltarska pala Bogorodice sa svecima, uspomena na oslobođenje Herceg-Novog 1687.godine. Na njoj se razabire Gornji grad (Tvrđava Španjola) i brežuljak na kome je izgrađena crkvica Sv. Ane polovinom 16. vijeka. U crkvi se čuvaju i razni predmeti umjetničkog zanata, bećinom radovi domaćih zlatara.

Crkva Sv. Spasa na Toploj

Parohijska crkva Sv. Spasa nalazi se na veoma živopisnom mjestu Tople, na ograđenom kamenom platou, na koji se ulazi kroz bogato profilisanu baroknu kapiju. Građena je od fino tesanog koručulanskog kamena, jednobrodna je, prostranih i monumentalnih gabarita, sa baroknom fasadom i zbornikom koji je profilisan sa dva horizontalna vijenca i ojačan skraćenim pilastrima. Arhitektura odaje skladnost, ljepotu i smirenost.

Crkva Sv. Spasa na Toploj, iz 1713. godine, koju je osveštao vladika Savatije Ljubibratić, 1864. godine je preuređena za potrebe povećanog broja stanovništva i od tada ima i današnji izgled. Ova crkva je kroz čitav 18. vijek imala posebnu ulogu, jer je bila administrativno sjedište Topaljske komunitadi, sa samoupravom, koja je zahvatala skoro sva naselja današnje hercegnovske opštine, sem Starog grada kojeg su zadržali Mlečani pod svojom vlašču od 1687. do 1797. godine. Zbog velike uloge u oslobađanju Herceg - Novog od Turaka, u kome su učestvovali Bokelji, Hercegovci i Crnogorci 1687. godine, mletački dužd dukalom (ukazom) od 14. jula 1718. godine dozvoljava stanovništvu Tople da živi u svojoj pravoslavnoj vjeri da podiže i obnavlja crkve i manastire (iz manastira Tvrdoš 1693.g., nakon turskog razaranja, vladika Savatije Ljubibratić sa istaknutim hercegovačkim glavarima dolazi u Herceg-Novi, gdje od Mlečana za svoje zasluge dobija zemlju i samoupravu). Tada se formira Topaljska komunitad (lokalna samouprava) kojoj je pripadalo skoro nekadašnja Župa Dračevica, sem Starog grada gdje su bili činovnici i mletačka uprava. Sjedište komunitadi bilo je u crkvi Sv. Spasa gdje su se održavale sjednice i zborovi, a od 1718.-1797. godine upravu je vodio kapetan i četiri suđa (sudije) sa kancelijerom. Prvi kapetan bio je Nikola Zloković iz Bijele (1718-1719. godine)
U riznici Sv. Spasa čuvaju se izuzetne dragocjenosti, koje je u najvećem broju donosio iz Rusije u svoj kraj Sava Vladislavić, ali i drugi slavni i bogati članovi Komunitadi. Da spomenemo: minej Božidara Vukovića štampan 1538. godine u Veneciji, nekoliko ruskih okovanih jevandjelja iz 17. i 18. vijeka, okovani krstovi, crkvene sasude od srebra (poklon grofa Stratimirovića iz Rusije), potom, dvije litije, poklon kapetana Lombardića i veliki polileji Dimitrija Stanića. Visoko na zidu unutrašnjosti crkve, tamo dje je i ranije bila, ponovo se nalazi jedinstvena kružna ikona, koja prikazuje Sv. Petra i Pavla, što je raritet u prikazivanju tih svetaca. Ikona je iz 16. vijeka.

Uz crkvu je bila Tropovićeva škola iz 1812. godine, gdje je učio crnogorski vladika Petar II Perović Njegoš. Za crkvu Sv. Spasa na Toploj vezana su zanimljiva događanja o kojim pišu naši novljanski istoričari pop Savo Nakićenović i Tomo K. Popović. Radi se o znamenitom rukopisnom jevandjelju, koje je Topaljska crkava i opština poklonila ruskoj carici Mariji Aleksandrovnoj. To jevadjelje se danas nalazi u Carskoj biblioteci u Peterburgu.

Istorija grada

ISTORIJA HERCEG NOVOG

Arheološki nalazi iz pećine Vranjaj i sa poluostrva Luštica,svjedoče o začecima civilizacijena ovim prostorima još u neolitu i ranom bronzanom dobu. Pećina Vranjaj, danas je najstarije arheološko nalazište iz praistorije hercegnovskog kraja i otkriva prostor na kojem se prepliću kulture praistorijskih faza.
Arheološki nalazi iz pećine Vranjaj i sa poluostrva Luštica,svjedoče o začecima civilizacijena ovim prostorima još u neolitu i ranom bronzanom dobu. Pećina Vranjaj, danas je najstarije arheološko nalazište iz praistorije hercegnovskog kraja i otkriva prostor na kojem se prepliću kulture praistorijskih faza.

Fedor Karacsay, crtež, Herceg-Novi 1837. g.

U III vijeku nove ere, poslije pobjede nad Ilirima, ovim krajevima je zavladala Rimska imperija.
Nakon propasti zapadnog rimskog carstva 476. godine, ovim krajevima dominira Vizantija. Slovenska plemena dosta gusto naseljavaju ove prostore u VII vijeku, u periodu kada na tlu Vizantije niču prve države - župe, u početku zavisne od Vizantije, a kasnije postepeno stiču nezavisnost i političku autonomiju. Na prostoru oko današnjeg Herceg Novog formira se Župa Dračevica. Već od X vijeka Dračevica gubi nezavisnost, postaje plijen zetskih kneževa, ali ne zadugo jer slijedi period Nemanjića. Poslije smrti cara Dušana, Dračevicom, za kratko, vlada knez Vojislav Vojnović, a zatim Balšići. Dračevicu osvaja 1378. godine bosanski ban, odnosno kralj Tvrtko I Kotromanić. Tvrtko I je te godine utvrdio u Topljanskom zalivu novi grad koji je trebao da konkuriše Dubrovniku u trgovini solju, značajnom izvoru bogatstva primorskih država tog doba. S namjerom da ga razvija kao značajan trgovački, pomorski i zanatski centar, nazva ga Sveti Stefan. Kao jedan od najmlađih gradovana Jadranu naziva se i Novi, Castrum Novum, Castel Nuovo.
Svoje današnje ime dobio je u vrijeme vladavine Herceg Stjepana Vukčića Kosače, kada je doživio najveći procvat i razvoj. Dolazi do snažnog razvoja oružarskih, zlatarskih, kovačkih i obućarskih zanata. Iz tog su perioda sačuvani značajni primjerci zlatarskog umijeća koji se čuvaju u Riznici Manastira Savina.

Novski škver, ne tako davno

Herceg Stjepana nasleđuje njegov sin Vlatko, ali uprkos snažnom otporu ne uspijeva da odoli turskoj vojsci koja Novi osvaja 1482. godine.
Turskim osvajanjem počinje novi period istorije Herceg Novog. Turci preduzimaju opsežne radove na utvrđenju grada. Ima dosta indicija da je tada sagrađena tvrđava Španjola koja dominira gradom i okolnim prostorom.
Flota španskog admirala Andrea Dorije iznenada je stigla pod Herceg Novi juna 1538. godine. Sutradan su Turci predali grad Špancima, koji su tu ostavili posadu od 6 000 ljudi. Uočivši značaj utvrđenja koje dominira gradom na najvišoj koti, Španci su odmah započevi popravku bedema i tog utvrđenja. Među lokalnim stanovništvom, utvrđenje je dobilo ime Španjola, iako se u najvećem broju dokumenata ono naziva Gornji grad. Samo devet mjeseci kasnije, u julu 1539. godine, turski admiral Hajredin Barbarosa sa ogromnom flotom osvaja grad, poslije duge i teške borbe.
Turci vladaju gradom više od dva vijeka, sve do 1687. godine. Prema svijedočenju putopisca Evlije Čelebića, koji je Herceg Novi posjetio 1664. godine, grad je svratište, utočište i spremište stranih gusara, kao i tranzitno mjesto za trgovinu robljem.

Herceg-Novi 1900. g.

Zemljotres koji je godine posebno pogodio Dubrovnik, donio je velika razaranja i Herceg Novom. iste godine Turci pristupaju obnovi grada, međutim osjeća se sve veći pritisak Mletačke Republike i njenih saveznika da se Herceg Novi vrati u hrišćanske ruke.
Nakon 30 dana žestokih borbi, 30. septembar 1687. godine, nakon dva vijeka turske vladavine, grad otimaju Mlečani. i oni odmah prilaze rekonstrukciji porušenih utvrđenja.

Panorama grada, Herceg-Novi 1918. g.

Mlečani vladaju sve do propasti Mletačke Republike 1797. godine. Od tada dolazi do čestih promjena uprave u Herceg Novom.
Austrijanci su vladali do 1806. godine. U to doba, Herceg Novi je od prvobitne trgovačke funkcije, sada preuzeo ulogu strategijske odbrane ulaza u Boku Kotorsku, što je istorija kasnije potvrđivala.
Nakon toga, vlast preuzimaju Rusi do 1807. godine, a potom Francuzi, koji vladaju do 1814. godine.
U periodu od 1813 - 1814. godine, grad je preuzela privremena Vlada Crne Gore i Boke Kotorske.
Od 1814 - 1918. godine grad je bio pod Austrougarskom upravom. Zatim dolazi do ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca u Kraljevinu, odnosno nešto kasnije u Jugoslaviju, a 1923. godine njoj se pripaja i Bokokotorski srez. Nakon kapitulacije Jugoslavije 1941. godine u gradu su kao okupatori bili Italijani, a zatim i Njemci. Herceg-Novi je, 28. oktobra 1944. godine, oslobodila Deseta hercegovačka brigada. Taj datum, i danas se slavi kao Dan oslobođenja grada.

O sakralnim draguljima Herceg Novog

Od iskona je ovo područje podložno zemljotresima koji otprilike jednom u vijeku razaraju sve ono što je ljudskom podignuto. U takvim kobnim okolnostima, preživljavalo je ono što se održalo u temelju ili fragmentu, ili što je ostalo u navici, ukusu i tradiciji. Ni stalna sukobljavanja na ovoj istorijskoj vjetrometini između Istoka i Zapada, uz skoro stalna ratna pustošenja, ipak nijesu zaustavila kulturološki proces, koji je krčio puteve prije nego što su staze starog zarastale u zaborav.
Kroz nekoliko karaktereističnih zdanja i njihovih sadržaja mogu se prikazati sinteze stilova, koji su se kroz vijekove ugrađivali na pomenutim arhitektonskim monumentima, kako su se oni podizali, gradili, dograđivali, prilagođavali, proširivali, rušili i obnavljali. Danas znamo pouzdano (na osnovu obimnog istraživačkog rada rano preminule arhitektice Dijane Generalić-Radojičić, koja je radila u Zavodu za urbanizam i projektovanje Herceg-Novi koji je svojevremeno realizovao obnovu spomenika kulture), da područje opštine Herceg-Novi posjeduje 89 sakralnih objekata (crkava) od čega 75 pravoslavnih i 14 katoličkih, iz perioda od 9. do 20. vijeka. Neke su katoličke crkve tokom mijenjanja etničke strukture stanovništva kroz vjekove, postajale pravoslavne, i obratno, a neke su imale i dva oltara. Registrovani su i ostaci 12 sakralnih objekata, zatim onih sa jedva vidljivim tragovima, neki su od njih u fazi obnavljanja. U pisanim izvorima pominje se još sedam crkava, cija identifikacija na terenu očekuje nova istraživanja. Više puta citirani akademik Pavle Mijović, istraživač, pisac i poznavalac naše srednjevjekovne umjetnosti, isticao je: "Nije mi poznato nijedno tako malo područje kao što je hercegnovsko, sa toliko sakralnih spomenika kulture; to je jedan od najbogatijih naših regiona u kulturološkom smislu riječi. Naravno, najvrijedniji objekti su u Kotoru i njegovom okruženju, koji pripadaju svjetskoj kulturnoj baštini UNESCO-a".

Kroz više primjera crkvenih spomenika može se ukratko prikazati suština njihovih vrijednosti i stilskih karakteristika, kao posljedice susretanja, sukobljavanja i prožimanja dviju velikih civilizacija i kultura na ovom prostoru. Na toj granici između Istoka i Zapada ovo podneblje je pokušavalo da stvori djela koja su u sebi izmirivala njihove udaljene prirode. Ona su izraz političkog života koji je češće bio ispunjen nemirima, promjenama u u socijalnim odnosima, ali isto tako i porastom ekonomske moći i živim i raznovrsnim pomorskim vezama sa drugim krajevima i zemljama. Takođe izraz mijenjanja etničke strukture stanovništva. Treba ovdje navesti značajne spoljne uslove umjetničkog života čiji su se odsjaji često iskazivali u umjetnosti, u spomenicima ovoga kraja. I zaista, ovdje su ponikle vrijedne sinteze stilova, posebno tokom 15-19. vijeka, prije svega kroz arhitetkturu crkvenih zdanja. Gotovo u svakom našem selu i zaseoku nalazi se jedan ili veše sakralnih objekata, i to su najljepše i najotmenije građevine naših sela i zaseoka. To su pravi sakralni dragulji.

Prilikom utrvrđivanja perioda nastanka pojedinih crkava koristi se, prije svega, pouzdanim mletačkim katastrima iz 1690. godine, 1702. godine i 1704. godine. Jedan od prviih istraživača, pop Savo Nakićenović, u svojoj knjizi "Boka antropogeografska studija", koristio je u značajnoj mjeri, uz arhivsku građu, narodna predanja, i sigurno je da zbog toga ima određenih grešaka, ali su mu zato bili dostupni mnogi podaci koji nama dans nijesu, a mnogi su, sobzirom da je od njegovih istraživanja prošlo skoro sto godina, tada bili mnogo svježiji i možda, tačni.

Francesco Gioavanni Barbieri napravio je prve katastre iz 1690. godine i 1702. godne koji se danas nalaze u Arhivu Herceg-Novog. Sakralni spomenici o kojima govorimo, rezultat su, najvećim dijelom, kriterijuma po kojim su oni upisani u Registar zaštićenih spomenika kulture Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Crnoj Gori, a pretežno pripadaju prvoj i drugoj kategoriji, što zanči da su od izuzetnih i velikih vrijednosti. Vrijedan pomena je i jedan broj spomenika treće kategorije i neki koji još uvijek nisu dobili kategoriju a posjeduju određenu spomeničku i kulturološku vrijednost.

Ti su spomenici nicali i rasli zajedno sa stanovništvom ovoga podneblja; to su njaljepša i najotmenija zdanja naših neimara. /Lazar Seferović/

Manastir Savina

"O manastiru Savini u prošlosti je mnogo pisano. Već sama ta činjenica svjedoči od koliko je velikog značaja ovaj naš srednjevekovni manastir. On je, pre svega, dika i ponos svakoga Bokelja, pa i šire. Međutim, o njemu treba da znaju i mnogi drugi iz našeg pravoslavnog naciona, kao i pripadnici drugih vera i naroda koji tokom cele godine dolaze na blagotvorno Hercegnovsko primorje, radi odmora, lečenja ili nekim drugim poslom. Mnogi od njih dođu i do našeg manastira da ga upoznaju i nakratko uživaju u njegovim lepotama. Međutim, oni su u minulim godinama za to svoje zadovoljstvo bili uskraćeni – nisu imali podesan priručnik koji bi ih na pravi način obavestio o svemu onome što u Savini mogu da vide i saznaju. " /Arhimandrit Justin (Tasić) /

UMJETNIČKO REMEK DJELO STARIH NEIMARA

Velika crkva manastira Savina

Među brojnim autorima koji su pisali o kompleksu manastira Savina, o velikoj i maloj crkvi, o riznici, freskama i vrijednim rukopisima, kao i bibliotečkim fondovima, najcjelovitije naučne istine, prožete najsvestranijom analizom i istraživanjima, posebno velike crkve, njenog monumentalnog ikonostasa i riznice, dao je akademika Dejan Medaković. Tako ja manastir Savina dobio stručno-naučnu sintezu kroz ovu cjelovitu ocjenu: "Arhitektura velike crkve je djelo smirene monumentalnosti, koja lijepo djeluje izrađenim i međusobno usaglašenim proporcijama; rješavnjem zatvrorenih volumena nadvisilo je u Savini svaki barokni nemir i praznu dekorativnost; ti elementi iako vralo malo naglašeni, diskretno i nenametljivo su uklopljeni u čvrste mase građevine. Velika crkva, i u cjelini i u detalju, izražava težnju da se razni stilovi uklope u jedinstvenu cjelinu". Izgrađena uz malu crkvu Uspenja Bogorodice, velika crkva Uspenja Bogorodice nenarušava njenu ljepotu, a čineći s manastirskim konakom i portalom na ulazu cijeli kompleks na ovom prelijepom brežiljku, pomirila je skladno i uravnoteženo raskošnu igru svjetlosti i sjenke, povezujući prirodu i ljudski čin u jedno cjelovito umjetničko djelo, onako kako su to uvijek tražili stari majstori - neimari baroka.

Veliki pisac Miloš Crnjanski, u svojoj putopisnoj publikaciji "Naše more", napisao je: "Dubrava oko Manastira Savina lepa je ko antičko pozorište pod morem".

Položaj čitavog kompleksa manastira Savina, sa kojeg se pruža jedinstvena panorama, nije slučajno izabran. Tipičan, kad su u pitanju ovakvi kompleksi na moru, specifičan zbog optimalnih prirodnih uslova u kojima je nastao (Savinska dubrava) na malom prostoru pruža toliko igra i zanosa prirode. U svojoj je studiji o manastiru Savina (velika crkva i monumentalni ikonostas) istoričarka umjetnosti Dušanka Sijerković-Moškov dala vrlo uspjelu analizu velike crkve Uspenja Bogorodice. Odluka o gradnji velike crkve donesena je 15. januara 1775.godine na zboru manastirskih jeromonaha, koji su u Veneciju uputili arhimandrita Danila Jovanorajevića i Nikanora Bogetića, da od mletačkog duždda isposluju odobrenje za obnovu (gradnju) crkve. Dužd Alvizo Mocenigo je 25. Jula 1776.godine dao odobrenje-dozvolu, koja se i danas nalzi u riznici Manastira. Iste godine je dozvolu dao i mitropolit crnogorski Sava Petrović Njegoš. O početku gradnje crkve sačuvane su ploče sa natpisima iz 1777.godine i koje se nalaze ispod rozete zvonika na njegovom prvom spratu, kao i na sjevernoj i južnoj strani.

Velika Crkva je monumentalna jednobrodna građevina sa okotogonalnom kupolom na pandantivima i velikom polukružnom oltarskom apsidom. Duga je 23,5 m, široka 8,5 m, a visoka 10,5 m. Posvećena je Uspenju Bogorodice. Crkva je djelo poznatog korčulanskog graditelja Nikole Foretića i najljepši je izdanak ove škole iz doba dalmatinskog baroka. Uz Foretića neimari su bili protomajstor iz Venecije i njegovi saradnici. U dokumentu se spominju još tri majstora: Mićo, Ilija i Andrija, neimari našeg podneblja. Njihovo virtuozno graditeljstvo dalo je djelo plemenite jednostavnosti, građevinu uspjelu kako u odnosu na izuzetno kultno mjesto, tako i u odnosu na njene proporcije i na sintezu-mirenje odlika nekoliko stilova. To je građevina stilskih elemenata romaničko-vizantijskih, koji su stalno živjeli u pravoslavnom svijetu, sa manjim primjesama baroka, a vremenski pripada dobu baroka. Fino tesani korčulanski bijeli kamen daje čitavom zdanju karakter mirne, stamene monumentallnosti. Brojni detalji ornamentalne plastike, briljantno adirani, čine ovu arhitekuru bogatijom, privlačnijom i iskrenijom. Velika crkva Uspenja Bogorodice s pravom predstavlja remek djelo promorske stilske tradicije i graditeljske vještine u kamenu, koju je Nikola Foretić uzdigao na dostojanstveni nivo nastavljajući srednjevjekovne tradicije ovog podneblja. Ktitor Velike crkve Uspenja Bogorodice u Savini bio je narod.

Kao konstruktivna cjelina veliki ikonostas u crkvi Uspenja Bogorodice predstavlja monumentalno, solidno, čvrsto i vješto urađeno djelo, po obrascima koji su u to vrijeme isti za sva područja pravoslavnog umjetničkog kruga. Visok je 10,5 m, širok 7,2 m, sastoji se od 6 zona i veoma je dobro očuvan. Ikone su ostale dominantni sadržaj ovoga djela To je slikarsko remek-djelo Simeona Lazovića-Bjelopoljca. Predanje govori da je autor duboreza ikonostasa Dubrovčanin Paolo Paskvali, čiji su radovi od ranije poznati i priznati, ali pisanih dokumenata o tome neme. Interesantno je napomenuti da su četiri velike ruske ikone došle kao poklon među brojnim darovima koji su tokom dugog vremena stizali u naš kraj i manastir Savinu, a svojim su ih testamentom ili na drugi način slali naši preci koji su na ruskom dvoru postali grofovi i ugledne ličnosti, porodice od prestiža, kao što su Vladislavići, Laketići, Miloradovići, Stratimirovići, Vlastelinovići. Ove četiri velike ruske ikone ugrađene su u drugoj zoni velikog ikonostasa, kao prijestone ikone velikih dimenzija i one se stilski razlikuju od ikona Lazovića. Podatak da su ove ikone postojale u crkvi prije početka rada na ikonostasu, objašnjava činjenicu zašto Lazovići nijesu radili glavne prijestone ikone, već su ove uklopili u ikonostasnu cjelinu, pri tom se nimalo ne trudeći da ih stilski podražavaju. U unutrašnjosti crkve veoma uspjelo djelo je monumentalna pjevnica (hor) čiji je duborez zlatne boje uradio majstor Paskvali iz Dubrovnika.

Tokom potresa 1979. godine čitav manastirski kompleks pretrpio je znatna tektonska promjeranja. Posebno je velika crkva pretrpjela pomjeranja u temeljima, u vertikali, kao i u kupoli. Obnova je trajala od 1983. do 1988. godine, u tri faze, iz angažovanje eminentinih stručnjaka iz tadašnje zajedničke države. Novljanski arhitekta Boris Dabović otkrio je da se crkva jednim većim dijelom nalazi na vrlo poroznom zemljištu, a potom je na dubini od 6 metara našao fascinantno rješenje graditelja Nikole Foretića, koji je pobio hrastove šipke na principu "roštilja", tj. "šahovske table" i one su zaustavile dalje slijeganje terena koje je primjetio u toku izgradnje 1777.godine.

Riznica manastira Savina

Kao što su u našim genima utkane nasljedne osobine naših predaka tako su i u našim riznicama utkane sve one materijalne i duhovne vrijednosti koje su se iznjedrile na ovim i širim prostorima. Te istorijke, kulturološke i umjetniče vrijednosti nepresušno su izvorište trajanja i nadahnuća. Samo ako znamo odakle dolazimo, šta posjedujemo, šta vrijedno i dominantno, spoznajemo koliko i sami vrijedimo i kojim putem idemo. Starine riznice manastira Savine su gotovo neočekivano ušle u svjetsku nauku kad je na njih obratio pažnju sir Thomas Graham Jackoson u djelu "Dalmatia, the Quarnero and Istria with a Cettigne" Pored kristalnog krsta Sv. Save iz 13. vijeka, njegovu pažnju posebno je privukla jedna plaštanica iz 1659. godine, jedna petohljebnica u srebru iz 1648. godine, kivot manastira Tvrdoš iz 1615. godine, jedan putir iz 1652. godine, jevandjelje iz 1685. godine ... Interesantno je da plaštanicu Arsenija Černojevića iz 1659. godine spominje i drugi veliki engleski istraživač i arheolog sir Arthur Evans prilikom posjete Boki Kotorskoj.

Savninska riznica ima tri sloja, tri izvora: privi iz manastira Mileševo, drugi iz manastira Tvrdoš kod Trebinja odakle su 1695. godine izuzetne dragocjenosti prenesene u Savinu, čiju su malu crkvu, koja je bila tada u korovu, obnovili kaluđeri manastira Tvrdoš sa episkopom Savatijem Ljubibratićem, treći izvor je autohtoni sa sopstvenim donacijama. Po svojoj bogatoj strukturi, djela u ovoj riznici, sabrana tokom 17. i 18. vijeka, spadaju u red vrhunskih vrijednosti, ne samo kulturoloških, već i umjetničkih. Ti predmeti tačno odražavaju sve veze koje je bratstvo ovog manastira uspostavilo na svim stranama svijeta: i na Istoku i na Zapadu. Tako vezu sa Hilandarom na Atosu zastupa jedna izvanredna ikona iz 1735. godine, koju je 1759. godine poklonio Atanasije Hilandarac. To je ikona Sv. Nikole, pravo remek djelo. Hilandarski iguman Jakov u pismu poslatom manastiru Savina zahvaljuje na milostinji gospodinu Stefanu Lučiću, iz manastira Savina. Više sačuvanih ikona pripada domaćem stvaralaštvu Simeona i njeogovog sina Alekseja Lazovića, koji su radili veliki ikonostas u crkvi. Čuvene su oltarske dveri iz 1703. godine u maloj crkvi, rad zografa risanske škole Dimitrijević-Rafailović, kao i kasnoantičke ikone iz botega Levanta. Slikarskoj porodici Dimitrijević-Rafailović, uz ove carske dveri u maloj crkvi, pripada i ploča sa medaljonima, ikona Bogorodice i Nedremano oko sa andjelima, potom čitulja Sime Milutinovića, kao i Uspenje Bogorodice s apostolima i andjelima. Sve te ikone nose karaktristiku ove poznate zografske radionice risanskih slikara. Kao što je gore već pomenuto ranije četiri reprezentativne velike ruske ikone, dar porodice grofa Stratimirovića iz 1780. godien, koje se nalaze u drugoj zoni velikog ikonostasa braće Lazović, i koje su oni izvanredno ukradili. Ikona Bogorodice sa Hristom i ktitorom Stefanom Tomićem iz Herceg-Novog jedna je od mnogobrojnih koje su naši ljudi, prije svega pomorci, donosili u svoje domove i hramove. Grčklo-levantinski krug ikona sa vrlo korektnim majstorima 17. i 18. vjeka značajno je prisutan i predstavlja drugu grupu ovih umjetničkih djela u riznici. Ruskoj moskovskoj radionici pripada ikona Sv. Save iz 1739. godine u barokom stilu, dar, opet, jednog potomka Novljanina na ruskom dvoru, Mateja Vladislavića. U riznici manastira čuva se jedinstveno slikarsko djelo, portret ruskog cara Petra Velikog u ranoj mladosti. Taj jednistveni poretret cara kao mladića, uz onaj u Peterburgu, jedan je od dva portreta za koje se uopšte zna. Dugo se nagadjalo kako je taj portret stigao u manastir Savinu, kao i koji je slikar autor. Istraživanjima koje je proveo akademik Dejan Medaković iskazuje se vjerovatnoća da je taj portret stigao u Savinu preko naših ljudi i njihovih potomaka koji su bili na dvoru cara Petra Velikog na visokim dvorskim funkcijama, kao što su grof Sava Vladislavić, grof Đorđe Stratimirović, pukovnik Mihailo Miloradović, i mnoge druge porodice. Svi oni su nesebično pomagali "rodnu grudu" donoseći ili šaljući vrijedne crkvene i druge umjetničke predmete i donacije za izgradnju naših crkava, posebno na Toploj i na Savini. Jedan od razloga svakako je bio i podsjećanje na carevu političku prisutnost u ovim krajevima. Profesor Pavle Vasić postavio je pitanje autora carevog portreta, te ga pripisuje švedskom slikaru Geku ili Njemcima Guberu, ili Kneleru iz Libeka.

Takođe, u riznici manastira Savina nalaze se vrijedna djela hercegnovske zlatarske škole 18. vijeka, o čemu je veoma stručne dokaze i primjere iznijela prof. Đurđica Petrović u publikaciji pod nazivom "Hercegnovski zlatari iz 18. vijeka". U prvom katastru našega grada iz mletačkog perioda, iz 1690. godine, upisani su zlatari iz Novoga, poznati u izradi ručnih krstova, panagija, diptiha, okova jevanđelja, pojaseva i drugog nakita, prije sveta crkvenog, ali i profanog. U riznici manastira nalaze se mnogobrojen rukopisne knjige ogromne kulturološke vrijednosti. Biblioteka ima preko 5.000 knjiga: rukopisanih i štampanih, starih i novih. Među starim štampanim knjigama najznačajnije mesto zauzima Bukvar Njegošev, pisan u Rusiji 1692. godine. Iz ove knjige veliki Njegoš se učio pismenosti kod svog učitelja jeromonaha Josifa Tropovića, dok je boravio na Toploj. I tako redom – crkvene i svetovne knjige – ali sve vredne, značajne, poučne i spasonosne.

Da spomenemo najznačajniju među mnogobrojnima: čuvenu krmčiju iz 1568. godine, sa 369 listova. Pravo umjetničko djelo, kojoj je dao najveće epitete ranije pomenuti engleski istraživač Džekson. To je slovenski kanonički zbornik, crkveni pravni kodeks, sveta i božanska knjiga. Isto tako, kad je je ugledao veliki ruski istraživač i kanonik Aleksej Pavlov, rekao je i zapisao "Da bi svaka svjetska riznica bila ponosna da je ima". Posebno vrijedna i interesantna je čuvena ikona pod nazivom "Čudotvorna" koja se sada nalazi u velikoj crkvi, dar porodice Lombardić i z Herceg -Novog. To malo remek-djelo, okovano čistim bijelim srebrom, odigralo je veliku ulogu u "spasavanju" manastira u vrijeme njegovog podizanja. Savinska riznica bila je i ranije, a i danas je, jedna od najdragocjenijih zbirki. Od sredine 15. vijeka, sljedećih stotinu godina, život manastira Savine obavijen je velom neizvjesnosti. Tu su bile godine izrazite turske dominacije. Prava, kontinuirana, istorija otpočeće tek 1693. godine, nakon dolaska tvrdoških monaha i stanovnika Hercegovine, koji su sa porušenih ognjišta manstira Tvrdoš prijeli značajne dragocjenosti u svoje novo utočište na Savini.