O sakralnim draguljima Herceg Novog

Od iskona je ovo područje podložno zemljotresima koji otprilike jednom u vijeku razaraju sve ono što je ljudskom podignuto. U takvim kobnim okolnostima, preživljavalo je ono što se održalo u temelju ili fragmentu, ili što je ostalo u navici, ukusu i tradiciji. Ni stalna sukobljavanja na ovoj istorijskoj vjetrometini između Istoka i Zapada, uz skoro stalna ratna pustošenja, ipak nijesu zaustavila kulturološki proces, koji je krčio puteve prije nego što su staze starog zarastale u zaborav.
Kroz nekoliko karaktereističnih zdanja i njihovih sadržaja mogu se prikazati sinteze stilova, koji su se kroz vijekove ugrađivali na pomenutim arhitektonskim monumentima, kako su se oni podizali, gradili, dograđivali, prilagođavali, proširivali, rušili i obnavljali. Danas znamo pouzdano (na osnovu obimnog istraživačkog rada rano preminule arhitektice Dijane Generalić-Radojičić, koja je radila u Zavodu za urbanizam i projektovanje Herceg-Novi koji je svojevremeno realizovao obnovu spomenika kulture), da područje opštine Herceg-Novi posjeduje 89 sakralnih objekata (crkava) od čega 75 pravoslavnih i 14 katoličkih, iz perioda od 9. do 20. vijeka. Neke su katoličke crkve tokom mijenjanja etničke strukture stanovništva kroz vjekove, postajale pravoslavne, i obratno, a neke su imale i dva oltara. Registrovani su i ostaci 12 sakralnih objekata, zatim onih sa jedva vidljivim tragovima, neki su od njih u fazi obnavljanja. U pisanim izvorima pominje se još sedam crkava, cija identifikacija na terenu očekuje nova istraživanja. Više puta citirani akademik Pavle Mijović, istraživač, pisac i poznavalac naše srednjevjekovne umjetnosti, isticao je: "Nije mi poznato nijedno tako malo područje kao što je hercegnovsko, sa toliko sakralnih spomenika kulture; to je jedan od najbogatijih naših regiona u kulturološkom smislu riječi. Naravno, najvrijedniji objekti su u Kotoru i njegovom okruženju, koji pripadaju svjetskoj kulturnoj baštini UNESCO-a".

Kroz više primjera crkvenih spomenika može se ukratko prikazati suština njihovih vrijednosti i stilskih karakteristika, kao posljedice susretanja, sukobljavanja i prožimanja dviju velikih civilizacija i kultura na ovom prostoru. Na toj granici između Istoka i Zapada ovo podneblje je pokušavalo da stvori djela koja su u sebi izmirivala njihove udaljene prirode. Ona su izraz političkog života koji je češće bio ispunjen nemirima, promjenama u u socijalnim odnosima, ali isto tako i porastom ekonomske moći i živim i raznovrsnim pomorskim vezama sa drugim krajevima i zemljama. Takođe izraz mijenjanja etničke strukture stanovništva. Treba ovdje navesti značajne spoljne uslove umjetničkog života čiji su se odsjaji često iskazivali u umjetnosti, u spomenicima ovoga kraja. I zaista, ovdje su ponikle vrijedne sinteze stilova, posebno tokom 15-19. vijeka, prije svega kroz arhitetkturu crkvenih zdanja. Gotovo u svakom našem selu i zaseoku nalazi se jedan ili veše sakralnih objekata, i to su najljepše i najotmenije građevine naših sela i zaseoka. To su pravi sakralni dragulji.

Prilikom utrvrđivanja perioda nastanka pojedinih crkava koristi se, prije svega, pouzdanim mletačkim katastrima iz 1690. godine, 1702. godine i 1704. godine. Jedan od prviih istraživača, pop Savo Nakićenović, u svojoj knjizi "Boka antropogeografska studija", koristio je u značajnoj mjeri, uz arhivsku građu, narodna predanja, i sigurno je da zbog toga ima određenih grešaka, ali su mu zato bili dostupni mnogi podaci koji nama dans nijesu, a mnogi su, sobzirom da je od njegovih istraživanja prošlo skoro sto godina, tada bili mnogo svježiji i možda, tačni.

Francesco Gioavanni Barbieri napravio je prve katastre iz 1690. godine i 1702. godne koji se danas nalaze u Arhivu Herceg-Novog. Sakralni spomenici o kojima govorimo, rezultat su, najvećim dijelom, kriterijuma po kojim su oni upisani u Registar zaštićenih spomenika kulture Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Crnoj Gori, a pretežno pripadaju prvoj i drugoj kategoriji, što zanči da su od izuzetnih i velikih vrijednosti. Vrijedan pomena je i jedan broj spomenika treće kategorije i neki koji još uvijek nisu dobili kategoriju a posjeduju određenu spomeničku i kulturološku vrijednost.

Ti su spomenici nicali i rasli zajedno sa stanovništvom ovoga podneblja; to su njaljepša i najotmenija zdanja naših neimara. /Lazar Seferović/